କପିଳାସ ଭୂୟାଁ
ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ପ୍ରାୟ ନବେ ବର୍ଷର ଇତିହାସକୁ ନେଇ ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅବସ୍ଥା ତଥା ତା’ ମଧ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଆତ୍ମ ପରିଚୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ପ୍ରଥମ ପୁସ୍ତକ ‘ଅଫ୍ ରିଲ୍ସ, ରୋମାନ୍ସ ଓ ରିଟେକ୍ସ – ସୋସିଆଲ ନାରେଟିଭ୍ସ ଅଫ୍ ସିନେମା ଇନ୍ ଓଡ଼ିଶା’।
ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୬ ତାରିଖ ସନ୍ଧ୍ୟା, ଆଶ୍ଵିନ ଶୁକ୍ଳପକ୍ଷ ପ୍ରତିପଦର ଚନ୍ଦ୍ର ଦର୍ଶନ ପୂଜାର ଶୁଭ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଭୁବନେଶ୍ଵରର ନ୍ୟୁ ମାରିଅନ ହୋଟେଲଠାରେ ଲେଖକ ସଞ୍ଜୟ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କର ପ୍ରଥମ ପୁସ୍ତକ ‘ଅଫ୍ ରିଲ୍ସ, ରୋମାନ୍ସ ଓ ରିଟେକ୍ସ – ସୋସିଆଲ ନାରେଟିଭ୍ସ ଅଫ୍ ସିନେମା ଇନ୍ ଓଡ଼ିଶା’ ନାମକ ଇଂରାଜୀ ପୁସ୍ତକର ଲୋକାର୍ପିତ ହୋଇଛି।
କୌଣସି ପୁସ୍ତକର ଲୋକାର୍ପଣକୁ ତାହାର ଜନ୍ମ ଲଗ୍ନ କହିବା ଓ ତାହା ଯଦି ଲେଖକଙ୍କ ପ୍ରଥମ ବହି ହୋଇଥାଏ, ତେବେ ଏହାକୁ ଜଣେ ଲେଖକଙ୍କର ଆବିର୍ଭାବ ବା ଜନ୍ମ ତିଥି ବୋଲି କହିଲେ ହୁଏତ କିଛି ଭୁଲ ହେବ ନାହିଁ।
ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରର ପ୍ରାୟ ନବେ ବର୍ଷର ଇତିହାସକୁ ନେଇ ଓଡ଼ିଶାର ସାମାଜିକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ଅବସ୍ଥା ତଥା ତା’ ମଧ୍ୟରେ ଓଡ଼ିଆ ଆତ୍ମ ପରିଚୟ ସମ୍ପର୍କରେ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଲିଖିତ ଏହା ସର୍ବପ୍ରଥମ ପୁସ୍ତକ ଓ ଲଣ୍ଡନସ୍ଥିତ ଆନ୍ତର୍ଜାତିକ ପ୍ରକାଶନ ସଂସ୍ଥା ‘ରୁଟଲେଜ’ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ।
ଏହି ପୁସ୍ତକ ଲୋକାର୍ପଣ ସଭାଟି ଉପସ୍ଥିତ ସାହିତ୍ୟ, ସମ୍ବାଦିକତା ଓ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସହ ସମ୍ପୃକ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ ଓ ବ୍ୟକ୍ତି ବିଶେଷଙ୍କ ଉପସ୍ଥିତି ଯୋଗୁଁ ବେଶ୍ ମନୋଜ୍ଞ ଥିଲା ବୋଲି କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବ ନାହିଁ। ସଭାରେ ମୁଖ୍ୟ ଅତିଥି ରୂପେ ବିଶିଷ୍ଟ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ଦେଶକ ତଥା ଅଭିନେତା ପ୍ରଶାନ୍ତ ନନ୍ଦ ଯୋଗ ଦେଇଥିବାବେଳେ ସଭାପତିତ୍ଵ କରିଥିଲେ ‘ସମ୍ବାଦ’ର ସମ୍ପାଦକ ସୌମ୍ୟରଞ୍ଜନ ପଟ୍ଟନାୟକ।
ମୁଖ୍ୟ ବକ୍ତା ଭାବେ ଆୟକର ବିଭାଗର ମୁମ୍ବାଇ ମୁଖ୍ୟ ଜାହାନଜେବ ଅଖତାର, ବିଶିଷ୍ଟ ଅତିଥି ରୂପେ କଟକସ୍ଥିତ ବିଜୁ ପଟ୍ଟନାୟକ ଫିଲ୍ମ ଓ ଟେଲିଭିଜନ ଇନଷ୍ଟିଚ୍ୟୁଟ ଅଫ ଓଡ଼ିଶାର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ସଞ୍ଜୟ ପଟ୍ଟନାୟକ, ଅନ୍ୟତମ ଅତିଥି ଭାବେ ଓଡ଼ିଶା ଫିଲ୍ମ ଡେଭେଲପମେଣ୍ଟ କର୍ପୋରେସନର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ କୁନା ତ୍ରିପାଠୀ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। ବହିର ପରିଚୟ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ବିଶିଷ୍ଟ ସାମ୍ବାଦିକ ତଥା ନିକଟରେ ପେଙ୍ଗୁଇନ ଇଣ୍ଡିଆ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ ଇଂରାଜୀ ପୁସ୍ତକ ‘ମାଡାମ ପ୍ରେସିଡେଣ୍ଟ’ର ଲେଖକ ସନ୍ଦୀପ ସାହୁ।
ଏମାନେ ସମସ୍ତେ ଆଜିକା ଦିନରେ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର, ସାହିତ୍ୟ ଓ ସଂସ୍କୃତିର ଜଣେ ଜଣେ ଦିଗ୍ଗଜ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ଵ। ପୁସ୍ତକ ଉନ୍ମୋଚନ ହେବା ପରେ ଏହାର ଲେଖକ ସଂକ୍ଷେପରେ ବିଷୟବସ୍ତୁ ସମ୍ପର୍କରେ ସୂଚନା ମଧ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ।
ଅତିଥିମାନଙ୍କର ବକ୍ତବ୍ୟ କେବଳ ପୁସ୍ତକ ସମ୍ପର୍କରେ ସୀମିତ ନଥିଲା, ବରଂ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ଆଧାରରେ ନିର୍ମିତ ଆମର ପୁରୁଣା ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଆବେଦନ ତୁଳନାରେ ଏବେକାର ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର କିପରି ଏକ ଅବକ୍ଷୟିଷ୍ଣୁ ଧାରା ଦେଇ ଗତି କରୁଛି ତାହା ଆକଳନ କରିଥିଲା। ଅଧିକାଂଶ ଅତିଥି ଏଭଳି ଏକ ପୁସ୍ତକର ଯଥେଷ୍ଟ ଆବଶ୍ୟକତା ଥିଲା ବୋଲି ମତ ବ୍ୟକ୍ତ କରିଥିଲେ।
ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସମ୍ପର୍କରେ ଇଂରାଜୀରେ ଲିଖିତ ଏହା ସର୍ବ ପ୍ରଥମ ପୁସ୍ତକ ହୋଇଥିବାରୁ ରାଜ୍ୟ ବାହାରର ଆଗ୍ରହୀ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷମାନେ ଆମ ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣି ପାରିବେ ବୋଲି ମତ ରଖିଥିଲେ। କେତେଜଣ ଅତିଥି ଏଭଳି ପୁସ୍ତକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଦରକାର ଥିଲା ବୋଲି କହିବାରୁ ସୌମ୍ୟରଞ୍ଜନ ପଟ୍ଟନାୟକ ପୁସ୍ତକଟି ଇଂରାଜୀରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିବା ସପକ୍ଷରେ ଯୁକ୍ତି ବାଢ଼ିଥିଲେ। ଅବଶ୍ୟ ଓଡ଼ିଆରେ ଏହି ପୁସ୍ତକର ଅନୁବାଦ କିମ୍ବା ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସମ୍ପର୍କରେ ଓଡ଼ିଆରେ ଅନ୍ୟ ଏକ ପୁସ୍ତକ ପ୍ରକାଶନ କରାଗଲେ ଭଲ ହେବ ବୋଲି ପରାମର୍ଶ ଦେଇଥିଲେ।
ଏବେ ଆମେ ଜାଣିବା ଦରକାର ଯେ ସଞ୍ଜୟ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଲିଖିତ ଏହି ‘ଅଫ ରିଲ୍ସ, ରୋମାନ୍ସ ଓ ରିଟେକ୍ସ – ସୋସିଆଲ ନାରେଟିଭ୍ସ ଅଫ ସିନେମା ଇନ ଓଡ଼ିଶା’ ପୁସ୍ତକଟିରେ ଏମିତି କ’ଣ ରହିଛି କି ଯାହା ସମସ୍ତଙ୍କ ଭିତରେ ଏତେ ଆଗ୍ରହ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି?
ପ୍ରକୃତ କଥା ହେଲା ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ସମ୍ପର୍କରେ ଯେ ଏପରି ଏକ ପୁସ୍ତକ ଲେଖାଯାଇ ପାରେ, ତା’ ପୁଣି ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ, ଆଜି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅନ୍ୟ କେହି ଭାବି ପାରିନଥିଲେ। ତେବେ, ଆମ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରଗୁଡ଼ିକର ଏତେସବୁ ଆଲୋଚାନାର ଦିଗ ରହିଛି ତାହା କାହାରି ମୁଣ୍ଡରେ ଢୁକି ନଥିଲା କାହିଁକି? ଉତ୍ତର ଅତି ସହଜ। ଭାଷା ଭିତ୍ତିରେ ଆମେ ସିନା ଦେଶର ପ୍ରଥମ ରାଜ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ସ୍ଵାଧିନତା ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଆମେ ଆମ ଆତ୍ମ-ପରିଚୟକୁ ନେଇ ଅତ୍ୟନ୍ତ ହୀନମନ୍ୟତାର ଶିକାର ହୋଇରହିଛନ୍ତି।
ଆମ ଭାଷା ହେଉ ବା ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର କିମ୍ବା ନାଟକ ଅବା ସାହିତ୍ୟ, ଯେଉଁଥିରୁ ଗୋଟିଏ ଆତ୍ମ-ପରିଚୟ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ, ଆମେ ସେଥିରୁ ଦୂରେଇ ଯାଇଛନ୍ତି। ଆମ ଭାଷା ପ୍ରତି ଆମର ଦରଦ କମିବାରେ ଲାଗିଛି। ଇଂରାଜୀ ଓ ହିନ୍ଦୀକୁ ଆମେ ଯେତିକି ଗୁରୁତ୍ଵ ଦିଅନ୍ତି, ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟବହାର କରିବାରେ ତାହା କରୁନାହୁଁ। ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ ଆମେ ଗୋଟିଏ ପଛୁଆ ଭାଷା ବୋଲି ମନେ କରୁ। କିନ୍ତୁ ଏହି ପୁସ୍ତକଟିରେ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଇତିହାସର ପଟ୍ଟଭୂମିରେ କିପରି ଆମ ଆତ୍ମ-ପରିଚୟ ବିକଶିତ ହୋଇଛି ତାହାର ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ଓ ଏହା ହିଁ ପୁସ୍ତକଟିର ମୁଖ୍ୟ ଆକର୍ଷଣ।
୧୯୩୬ ମସିହାରେ ନିର୍ମିତ ପ୍ରଥମ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରକୁ ପୁସ୍ତକର ଲେଖକ ଓଡ଼ିଆର ଆତ୍ମ-ପରିଚୟର ଏକ ବାହାକ ରୂପେ ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି।
ମୁଖବନ୍ଧ ବା ‘ଇଣ୍ଟ୍ରୋଡକସନ’ ବ୍ୟତୀତ ପୁସ୍ତକରେ ରହିଛି ସମୁଦାୟ ଛ’ଟି ପରିଚ୍ଛେଦ। ପୁସ୍ତକର ସବୁଠାରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ବିଭାବଟି ହେଲା ଲେଖକ ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାଣ ଧାରାକୁ ଉଭୟ ବଲିଉଡ ଓ ହଲିଉଡ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ଧାରା ସହିତ ଏକ ତୁଳନାତ୍ମକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଉପସ୍ଥାପନ କରିଛନ୍ତି। ଯୁକ୍ତିସିଦ୍ଧ ଭାବେ ଏଭଳି କରିବାକୁ ଯେଉଁଭଳି ଅଧ୍ୟୟନ ଓ ପ୍ରାମାଣିକତାର ଉପସ୍ଥାପନ କରିବା ଦରକାର ତାହା କିଛି ସହଜ କାମ ନୁହେଁ। ସେଥିପାଇଁ ଲେଖକଙ୍କୁ ଯେ ଯଥେଷ୍ଟ ପରିଶ୍ରମ କରିବାକୁ ପଡ଼ିଥିବ ପୁସ୍ତକଟିକୁ ପଢ଼ିଲେ ତାହା ସହଜରେ ଅନୁମାନ କରିହେବ। ଓଡ଼ିଆ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରକୁ ପଛୁଆ ସିନେମା କହି ନାକ ଟେକୁଥିବା ଲୋକେ ହଠାତ ଓଡ଼ିଆ ସିନେମାକୁ ବିଶ୍ଵ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ପରିପ୍ରେକ୍ଷୀରେ ବିଚାର କରିବାର ସୁଯୋଗ ନିଶ୍ଚିତ ରୂପେ ଯେ, ଆନନ୍ଦିତ କରିବ ସେଥିରେ କୌଣସି ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ।
ସଭାର ମୁଖ୍ୟବକ୍ତା ଜାହାନଜେବ ଅଖତାରଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟ ଅତି ମନୋମୁଗ୍ଧକର ଥିଲା। ପୁସ୍ତକଟିର ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ଯାଇ ଲେଖକଙ୍କର ଜଣେ ଘନିଷ୍ଠ ବନ୍ଧୁ ରୂପେ ଲେଖକଙ୍କୁ ବିଗତ ପ୍ରାୟ ୩୦-୩୫ ବର୍ଷ ଧରି ସେ ଯେମିତି ଜାଣିଛନ୍ତି ସେହି ଆଧାରରେ ସେ ପୁସ୍ତକଟିର ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ ଓ କୌଣସି ପୁସ୍ତକ ସମ୍ପର୍କରେ ଏଭଳି ଭାବେ ଯେ କୁହାଯାଇ ପାରିବ ତାହା ସେ ପ୍ରମାଣିତ କରିଥିଲେ।
ସେହିଭଳି ବିଶିଷ୍ଟ ଅତିଥି ସଞ୍ଜୟ ପଟ୍ଟନାୟକ ପୁସ୍ତକର କେବଳ ଚତୁର୍ଥ ପରିଚ୍ଛେଦ, ଯାହାର ନାମକରଣ ‘ଫିଲ୍ଡ ଅଫ ଡ୍ରିମ୍ସ: ସିନେମା ଆଣ୍ଡ ଓଡ଼ିଆ କଲଚରାଲ ଇଡେଣ୍ଟିଟି’ ରୂପେ କରାଯାଇଛି, କେବଳ ତାହାରି ଆଧାରରେ ତାଙ୍କ ଆଲୋଚନା ଉପସ୍ଥାପନ କରିଥିଲେ। ଓଡ଼ିଆ ଗୀତ ହେଉଛି ଓଡ଼ିଆର ପ୍ରାଣ। ଓଡ଼ିଆ ସଙ୍ଗୀତ ହେଉଛି ସର୍ବୋତ୍ତ ଭାବେ ଓଡ଼ିଆଙ୍କ ଆତ୍ମ-ପରିଚୟ। ତେଣୁ ସଞ୍ଜୟ ପଟ୍ଟନାୟକ ସେଥିପ୍ରତି ସର୍ବାଧିକ ଗୁରୁତ୍ଵ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ।
ଅଫ ରିଲ୍ସ, ରୋମାନ୍ସ ଓ ରିଟେକ୍ସ:ସୋସିଆଲ ନାରେଟିଭ୍ସ ଅଫ୍ ସିନେମା ଇନ ଓଡ଼ିଶା, ସଞ୍ଜୟ ପଟ୍ଟନାୟକ, ୨୦୨୩-୨୪, ୨୦୪ ପୃଷ୍ଠା, ରୁଟ୍ଲେଜ (ଲଣ୍ଡନ)
(ଲେଖକ ଜଣେ ବରିଷ୍ଠ ସାମ୍ବାଦିକ ତଥା ଜାତୀୟ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ। ମତାମତ ଲେଖକଙ୍କ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ନିଜସ୍ଵ।)
Tags: #book #booklaunch #ofReelsRomanceandRetakesocialNarrativeofCinemainOdisha #SanjoyPatnaik
